• Lecą na południowy zachód wzdłuż wybrzeży Bałtyku, Morza Północnego i europejskich wybrzeży  Atlantyku, docierając do Morza Śródziemnego – w ten sposób lecą ptaki z terenu Polski.
• Lecą na południowy wschód, docierając do Morza Śródziemnego od strony Grecji i Turcji.

 

 

Kierunek swojej wędrówki oraz jej terminarz, czyli czas kiedy należy już ruszyć w drogę i jak długo można „popasać” na postojach, to wiedza, z którą ptaki przychodzą na świat. Jest ona jednakowa dla danego gatunku – czyli stały, powtarzany co roku „program” wędrowania jest taki sam dla wszystkich szpaków, wszystkich bocianów, wszystkich dymówek itd. Niektóre młode ptaki mają szansę „przećwiczyć” swój szlak wędrowny dzięki temu, że podróż odbywają z doświadczonymi ptakami dorosłymi. Tak wędrują łabędzie, gęsi i żurawie . Ale u większości ptaków dorosłe i młode odlatują na zimowiska oddzielnie. Na przykład młode bociany startują w drogę samotnie, wcześniej niż ich rodzice.

Lecące łabędzie - fot. Mirosław Każmierczak

Ptaki wędrują zarówno w dzień, jak i w nocy. Jak więc w swojej wędrówce nie zgubić kierunku i bezbłędnie dotrzeć na miejsce? Otóż ptaki potrafią orientować się według położenia słońca nad horyzontem, a nocą położenia gwiazd i bieguna nieba. Niektóre (np. rudzik ) umieją także rejestrować pole magnetyczne ziemi, co pozwala im rozpoznać kierunki świata, tak, jak człowiek robi to przy pomocy kompasu. Przypuszcza się, że ptaki stare, które przeleciały szlak wędrowny wiele razy w ciągu swojego życia, rozpoznają już stałe szczegóły terenu, takie jak kształt wybrzeża, linie dolin rzecznych i gór. (HR) Rudzik - fot. Daragh Owens

 

Na ptaki wędrujące przez kontynenty czeka wiele niebezpieczeństw – zła pogoda: burze albo przeciwnie – pora sucha na terenie Afryki, braki pożywienia lub atak drapieżników. Ptaki młode, które pierwszy raz ruszają w daleką drogę, mają mniej doświadczenia i mogą zabłądzić.

Niebezpieczny bywa dla ptaków krajobraz zmieniony przez człowieka. Zderzenia z liniami wysokiego napięcia kończą się dla nich tragicznie. Zdarza się, że lśniącą w słońcu linię autostrady lecące ptaki mylą z taflą wody, wstęgą rzeki i próbują na niej lądować, często z tragicznym skutkiem. Jeśli człowiek nie przestanie zmieniać krajobrazu także w inny sposób – osuszać mokradeł, podmokłych łąk i dolin rzecznych, ptakom może zabraknąć miejsc, w których mogłyby spokojnie wypocząć i najeść się w przerwie w swojej podróży. Takich miejsc ważnych dla ptaków nie braknie jeszcze w Polsce. Nazywamy je ostojami.

Ale najbardziej dramatyczne w skutkach są polowania na wędrujące ptaki. Co roku na obszarach Europy południowej (na Cyprze, Malcie, w Hiszpanii, południowej Francji czy w północnych Włoszech) giną miliony ptaków (skowronków, szczygłów, szpaków, drozdów i wiele innych, także dużych ptaków drapieżnych), zestrzelonych w czasie „sportowych” polowań! Przeciwko tak barbarzyńskiemu zachowaniu protestują przyrodnicy całej Europy z nadzieją, że uda się położyć temu kres. (HR)

Wędrujące szczygły padają ofiarą polowań - fot. Jerry Cassidy

 

Wędrówka to duży wysiłek dla małego ptaka, zwłaszcza dla tych, które pokonują całe kontynenty, jak dymówka, czy też biegus zmienny - mały ptak z grupy siewkowych, żyjący latem w tundrze na dalekiej północy Europy, a zimujący w północnej Afryce. Toteż przygotowania do drogi rozpoczynają się wcześnie – w przypadku ptaków z północy Europy i Azji już w połowie lata, kiedy nam daleko jeszcze do myśli o jesieni!

Biegus zmienny - fot. Ken Kinsella

Pierwszą rzeczą jest zgromadzenie zapasów tłuszczu, czyli energii na długą drogę. Ptaki musza mieć siłę, żeby przelecieć, czasem „jednym skokiem”, nad pustynią, czy morzem. Przed rozpoczęciem wędrówki zjadają więc znacznie więcej pokarmu niż zwykle, żeby szybko utyć. Na przykład mały ptaszek, rokitniczka, tyje tak szybko, że przed odlotem waży dwa razy więcej (!) niż w czasie wiosenno-letnim. Te przygotowania nie są dla nas zauważalne gołym okiem. Notują je natomiast ornitolodzy, którzy badają – mierzą i ważą - wędrujące ptaki .

Dla zwykłego obserwatora widoczne są inne objawy „gorączki” przed odlotem. Wiele ptaków zbiera się w stada – np. zlotowiska żurawi i sejmiki bocianów białych . Jaskółki dymówki tworzą duże grupy, nawet do kilku tysięcy ptaków, i nocują razem w trzcinach na brzegu jezior i stawów. Gromady te znikają pewnego dnia niepostrzeżenie. Dawniej wierzono więc, że jaskółki nie odlatują od nas, ale zimują zagrzebane na dnie mulistych stawów. Częstym u schyłku lata widokiem są jaskółki siedzące wraz z młodymi na drutach telefonicznych. O tym kiedy nastąpi odlot tak przygotowanych ptaków, decyduje już ptasi instynkt, czyli właściwy każdemu gatunkowi „program wędrówki”. (HR)

Dymówki na drutach wysokiego napięcia - fot. M. Kaźmierczak