Ptasie naloty. Jemiołuszki pojawiają się u nas co kilka lat w ilościach przypominających wręcz nalot. Nie bez powodu zjawisko to przyjęło nazwę inwazji, a ptaki o takim zachowaniu to ptaki inwazyjne. Skąd te nieregularne naloty? Otóż zwykle wędrówkę z lęgowisk podejmuje tylko część populacji jemiołuszek. W latach kiedy ich podstawowego pokarmu jest mało, w drogę w poszukiwaniu jedzenia wybiera się znacznie większa grupa głodnych ptaków. A my w takie jesienie i zimy obserwujemy u nas chmary jemiołuszek, obsiadających głównie jarzębiny. 
                                                                                                                  Stadko jemiołuszek
                                                                                                                    fot. Jukka.J. Nurmi

O pokarm zimą trudniej. A i czasu potrzebnego na znalezienie go jest mniej, bo zimowy dzień jest znacznie krótszy. Najeść trzeba się przy tym odpowiednio dużo, żeby wystarczyło na noc, dłuższą i mroźniejszą niż letnia.

Niektóre zapobiegliwe ptaki gromadzą więc zapasy. Swoje „spiżarnie” zapełniają sosnówki i sikory ubogie, sójki, orzechówki, kowaliki. Jedne wciskają swoje zapasy dziobem w ziemię pod mchy i porosty, pomiędzy igliwie, czy w zagłębienia w ziemi, przykrywając je dodatkowo liśćmi lub kamykami. Inne ptaki chowają nasiona i owady w szpary w korze drzew (sosnówka, sikora uboga, kowalik). Jak to często bywa nie tylko w ptasim świecie, z zapobiegliwości jednych korzystają ci mniej pracowici. Bogatka na przykład śledzi kroki swoich "krewnych" (sosnówki i sikory ubogiej) i nieelegancko podbiera im zapasy.

Kowalik wciska zapasy w szpary kory drzew, fot. Jukka J.Nurmi

"Pan na zagrodzie".  Czasami lepiej jest pilnować "swojego" terenu przed innymi ptakami, konkurującymi zimą o pokarm. Zwykle terytorializm (czyli skłonność do obrony swojego terenu) ptaki ograniczają do okresu lęgowego, kiedy para rodziców musi wykarmić i odchować pisklęta. U niektórych ptaków jednak to zachowanie przedłuża się także na okres jesieni i zimy. Może być tak, że swojego terenu broni para (tak zachowuje się kowalik), albo też przeganiają się także wzajemnie samiec i samica (na przykład rudzik zimujący w Anglii).

W poszukiwaniu jedzenia duża grupa ptaków licznie odwiedza karmniki. Z takiej formy dokarmiania korzystają chętnie przede wszystkim sikory – bogatka i modraszka, ale także wróble i mazurki, czyże, dzwońce. Przy odpowiednim jadłospisie w karmniku pojawiają się też kwiczoły, dzięcioły i grubodzioby. Przy karmniku panuje pewna hierarchia, bywa, że dochodzi do agresji i gorszących scen. Królem karmników jest dzwoniec i, jeśli się pojawi, bezdyskusyjnie grubodziób. Wśród ptasiego drobiazgu rozpycha się bogatka, która łatwo nie ustępuje i może próbować odstraszać innych stołowników.

Dzięcioł średni przy karmniku z kokosa, fot. Anna Kogut

Obserwacja ptaków przy karmniku to duża frajda i czasami pierwsza w życiu okazja do zobaczenia pewnych gatunków „na żywo”. O tym, czym i według jakich zasad dokarmiać ptaki przy karmniku, piszemy w dziale Ptasia stołówka. Zapraszamy do obejrzenia zdjęć ptaków przy karmniku w  galerii OTOPJuniora .

Łączenie się w stada to sposób na zimę wielu gatunków ptaków. W grupie łatwiej znaleźć pokarm, każdemu coś tu skapnie – dobitnym przykładem są wspomniane już chmary jemiołuszek i zimowe skupienia krzyżówek czy łabędzi niemych. Łatwiej też uchronić się przed drapieżnikiem, a nocującym w grupie stadkom jest cieplej, jak na przykład stłoczonym blisko siebie puchatym raniuszkom (czytaj O raniuszku...). Zimowe stada ptasie mogą być jednogatunkowe – na  przykład kuropatwy, koczujące czyże, gile, raniuszki. Mogą też być mieszane – w międzygatunkowych stadach żyją zimą sikory, chętnie wśród nich przebywają pojedyncze mysikróliki i kowaliki.

Zimowe stadko mazurków fot. Jukka J.Nurmi

Ptaki terenów górskich stosują inną strategię – im wyżej, tym zimniej, dlatego na czas zimy często schodzą w doliny. Tak zachowuje się płochacz halny żyjący u nas w Tatrach, Bieszczadach i Karkonoszach, czy też zamieszkujący Alpy wieszczek.

Zima w pełni, ale niektóre ptaki zaczynają już myśleć o godach i łączeniu się w pary. W godowym upierzeniu przez całą zimę paraduje samiec krzyżówki. Bieliki, które łączą się w pary na całe życie, już w styczniu rozpoczynają toki, a od lutego trzymają się blisko gniazda i rozbudowują je. Samica bielika składa jaja na przełomie lutego i marca. Ciekawie zachowuje się krzyżodziób świerkowy – do lęgu może przystąpić już w styczniu, jeśli tylko będzie miał dość swojego ulubionego pokarmu, czyli nasion świerka. W lutym pierwsze trele godowe wyśpiewują kosy i bogatki. W lutym mogą też pojawić się u nas ptaki o iście królewskim wyglądzie, żurawie, i zajmować już terytoria lęgowe.

Samiec krzyżówki w szacie godowej, fot. Jukka j. Nurmi

Pamiętajmy, że dla obu grup ptaków - tych, które u nas zimują i tych, które odlatują, zwłaszcza w dalekie podróże – zarówno wybór „zostać", jak i "odlecieć” wiąże się z ryzykiem. Zimowanie tutaj naraża je często na bardzo ostry chłód i głód. Wędrówka natomiast to poważny wysiłek i śmiertelne nieraz niebezpieczeństwo (czytaj: Niebezpieczna podróż).

 

(tekst: HR)