Dopiero zaczynamy odczuwać odejście lata, ale ptaki, przed którymi daleka droga na zimowiska, już są w drodze. Z jesiennymi przelotami ptaków najbardziej kojarzy nam się chyba widok lecących gęsi. Wśród wędrujących ptaków są też stada gęsi zbożowej. Na pewno będzie można zobaczyć je u nas tej jesieni.
	Gęś zbożowa w pełnej krasie, fot. Jukka J.Nurmi

Wędrowiec z dalekiej północy

Gęś zbożowa zamieszkuje północne rejony Skandynawii i Rosji, w Europie i Azji. Tam występują jej ulubione siedliska, w których zakłada gniazda. Są to bezleśne, otwarte tereny w strefie zimnego klimatu subarktycznego, porośnięte przede wszystkim mchami i porostami, czyli tundra oraz północne rejony jasnej tajgi – sąsiadujące z tundrą borealne lasy iglaste. Tam w pobliżu śródleśnych i tundrowych jezior i bagien gęś zbożowa wyprowadza młode.
Lato arktyczne jest gwałtowne i krótkie, a po nim przychodzi niezwykle mroźna zima. Toteż już we wrześniu gęsi zbożowe opuszczają te tereny i wędrują na południowy zachód na zimowiska. To właśnie w czasie przelotów na zimowiska, przez tereny północnej i zachodniej Polski możemy obserwować stada tych pięknych gęsi.

Gęś gęsi nie równa

Gęś zbożowa jest krewniaczką lęgnącej się także w Polsce gęgawy (zobacz). Jest od niej trochę mniejsza. Ale odróżnić je nie jest trudno. Gęś zbożowa jest bardziej brunatna, ma ciemniejszą głowę i szyję oraz grzbiet. Dziób gęgawy jest jaśniejszy a nogi różowawe. Zbożówka natomiast ma dziób czarny, z większą lub mniejszą pomarańczową przepaską przez środek w zależności od wieku i podgatunku, a nogi ma żółto-pomarańczowe. Samiec i samica ubarwione są jednakowo.

Gęś zbożowa, fot. Jukka J.Nurmi

Badacze gęsi od wielu dziesiątków lat zajmują się systematyką gęsi zbożowej i wygląda na to, że jeszcze do końca wszystkiego o niej nie wiadomo. Ustalono jednak, że istnieje kilka  jej podgatunków, które można pogrupować w podgatunki tundrowe i tajgowe (patrz tereny lęgowe wyżej), różniące się niektórymi wymiarami ciała, aktywnością w ciągu doby, czy dietą, a także miejscem zimowania!

Na zimowisku

Zimowiska gęsi zbożowej znajdują się w Europie środkowej i zachodniej. Gatunek ten zimuje też w kilku regionach na południu Europy i nad Morzem Czarnym. W swojej wędrówce gęś zbożowa do Polski dociera na początku października. Na przelotach obserwujemy ją głównie w Polsce północnej i zachodniej. Najbardziej znane i ważne dla niej miejsce, gdzie można obserwować ogromne jesienne zgromadzenia gęsi zbożowej to Park Narodowy „Ujście Warty” koło Słońska (województwo lubuskie). Zbiera się tam nawet do ponad 40 tysięcy gęsi (a rekord dla tego miejsca był pewnego roku dużo większy!).

Zgromadzenie gęsi zbożowych fot. Cezary Korkosz

Część wędrujących gęsi, zwłaszcza w łagodniejsze zimy, decyduje się u nas pozostać. Takie skupienia zimowe dotyczą właśnie regionów zachodniej Polski. Niektóre stada zapuszczają się także bardziej na południe, w okolice dolnej Odry.

Z życia gęsi zbożowej

Łacińska nazwa gęsi zbożowej brzmi Anser fabalis. Jak zauważa dr Andrzej Kruszewicz w swojej książce „Ptaki Polski”, fabalis po łacinie oznacza „z bobu”. W nazwie naszej gęsi ma to pewnie związek z tym, że na swoich zimowiskach żeruje ona głównie na polach zbóż i innych upraw. Liście traw i zbóż ozimych, nasiona, korzonki, bulwy to jej główny pokarm. W czasie jesiennych wędrówek i zimą lubi życie stadne, więc na otwartych polach i łąkach obserwować można zgromadzenia liczące po kilkaset i więcej osobników.

Stadko żerujących zbożowych fot. Jukka J. Nurmi

Dr Kruszewicz we wspomnianej już książce zwraca uwagę na bardzo silną potrzebę więzi partnerskich u tych gęsi. Obserwacje zachowania gęsi zbożowych, które trafiły do Ptasiego Azylu w Warszawie pokazały, że nawet kiedy są w stadzie, muszą mieć osobistego, bliskiego partnera, choćby miałby to być przedstawiciel innego gatunku, jeśli nie mogą liczyć na pobratymca. Bardzo to ludzkie uczucie. No właśnie, dlaczego utrzymujemy, że tylko ludzkie...

Do lęgów gęsi zbożowe przystępują kiedy mają około 3 lat. Wiążą się wtedy w pary i są wierne swojemu partnerowi do końca życia. Gniazdo budują na ziemi, w zagłębieniu. Młode, które wyklują się z jaja, tak jak u wszystkich zagniazdowników (zobacz), od razu wychodzą z gniazda, ale pozostają z rodziną i pod opieką obojga rodziców zdobywają pokarm.

Przeloty na lęgowiska zaczynają się wcześnie, już od drugiej połowy lutego. Ostatnie gęsi zbożowe znikają z Polski z końcem kwietnia. Przelot wiosenny jest dużo bardziej widowiskowy niż jesienny, bo jak wszystkie ptaki wędrowne, i one bardzo spieszą się, żeby zająć najlepsze miejsca na lęgowiskach.
	Podrywające się do lotu fot. Cezary Korkosz

Życzymy Wam przyjemnych jesiennych spotkań z wędrującymi stadami gęsi. Czekamy na relacje, a może i zdjęcia na forum. Powodzenia!

(HR)